Η 19η τρύπα (limbo)

Αφορμή για το κείμενο αυτό στάθηκε μια ταινία που είδα χθες το βράδυ, η “Μελαγχολία” του Λάρς φον Τρίερ. Ακόμα μια φορά δυνατός μέσα από σενάριο, σκηνοθεσία, εικόνα και ήχο, ποίηση στον Ευρωπαϊκό κινηματογράφο.

“Too much love will kill you”. Κάπως έτσι, η Τζαστίν δεν αντέχει την υπερβολική ευτυχία που της υποβάλλεται, σε πλαστικό ή (και) μεταξένιο χαρούμενο οικογενειακό περιβάλλον, όπου ο καθένας σχεδιάζει, πλάθει και ερμηνεύει τον εγωκεντρικό του ρόλο, αυτή ανακρούει πρύμναν επιλέγοντας τον εαυτό της, ένα είδος ενδοπροσωπικής εσωστρεφούς νοημοσύνης που υπερτερεί της διαπροσωπικής με αποτέλεσμα να προτιμά να ανθίσει μόνη της, μέσα από την ατραπό της ενηλικίωσης, που οδηγεί στον αναπόφευκτο μαρασμό, αλλά ήρεμα και στωϊκά.

Στον αντίποδα, η Κλαίρ, με συμβατικές υποχρεώσεις, σύζυγο, παιδί και επιχείρηση, γίγαντας με πήλινα πόδια, με την ανησυχία να θεριεύει μέρα με τη μέρα μέσα της, με μόνη διέξοδο την ξέφρενη ιππασία στην ύπαιθρο. Περισσότερες υποχρεώσεις που φέρνουν περισσότερες ανησυχίες, περισσότερη ανασφάλεια, περισσότερη δύναμη για την προσποίηση του “Comme Il Faut”, γυάλινη προσωπικότητα που καταρρέει όταν συνειδητοποιεί πως έρχεται το τέλος, στην χειρότερη σκηνή του έργου, όταν προσπαθεί να βάλει μπρος τα αυτοκίνητα για να ξεφύγει (εκεί μου θύμισε Στήβεν Κίνγκ, δυστυχώς). Πόσο πιο ευτυχισμένη θα ήταν αν είχε διαβάσει Καζαντζάκη: «Δεν ελπίζω τίποτα, δεν φοβούμαι τίποτα, είμαι λέφτερος», σκέφτηκα όσο την έβλεπα στο ρόλο της. (την θεωρώ εξαιρετικά άσχημη αλλά απίστευτα γοητευτική, γυναίκα ζωής και ψυχής).

Ενώ η ταινία προχωρά με χαλαρούς ρυθμούς, είναι σαν μιά χύτρα ταχύτητας που έχουμε αφήσει στο μάτι της κουζίνας, το έχουμε ανοίξει τέρμα και έχουμε φύγει μακρυά. Κάποια στιγμή θα γίνει η έκρηξη, είναι προβλεπόμενο, όπως γίνεται προς το τέλος, όπου ο Τίερ επιταχύνει και μας βομβαρδίζει με συναισθήματα, εικόνες, μουσική, δράση, χρώματα. Η υφέρπουσα έκρηξη γίνεται όταν σιγά-σιγά οι πρωταγωνιστές, είτε μαθαίνουν είτε διαισθάνονται πως έρχεται το Tέλος. Εκεί λοιπόν, έχουμε τέσσερεις διαφορετικές αντιμετωπίσεις του Τέλους. Στη θέση της λέξης “Τέλος” μπορείτε να βάλετε ότι επιθυμείτε. Έρωτας, Χωρισμός, Θάνατος, οτιδήποτε προϋποθέτει την απότομη διακοπή της Δράσης.

Υπάρχει η άρνηση του Τέλους από τον Τζόν, που αυτοκτονεί στον στάβλο. Ο κατά τα άλλα ψύχραιμος και επιστημονικά προσεγγίζων τον γαλάζιο πλανήτη, την Μελαγχολία, αρνείται να ζήσει την στιγμή μέχρι τέλους, επιδεικνύοντας αναχωρητισμό και δειλία ταυτόχρονα. Drama Queen. Κρίμα.
Ο μικρός Λεό, απλά κλείνει τα μάτια και απλώνει τα χέρια σε μητέρα και θεία, αγνοώντας το μέλλον, αλλά παραχωρώντας μιά τυφλή εμπιστοσύνη στη θεία, αφήνοντας τα πράγματα και τις εξελίξεις στους “μεγάλους”.
Η Κλαίρ, έχοντας περάσει και τα 5 στάδια της θλίψης κατά Kübler-Ross, αποδέχεται το Τέλος, αποκαμωμένη απο τη ζωή της και την προσπάθεια να διαφύγει της Ειμαρμένης της.
Η Τζαστίν από την άλλη, έχοντας μια πρωτόγνωρη ηρεμία προφανώς αποτέλεσμα των ανατροπών στη ζωή της όπως περιγράφονται στην αρχή, έχοντας διαλύσει τον γάμο της εν τω γεννάσθαι, έχοντας παραιτηθεί της φιλόδοξης εργασίας της, πλέει στο ποτάμι με μια αγκαλιά λουλούδια, σαν την Οφηλία του John Everett Millais, λίγο πριν πνιγεί. Είναι επιλογή της να παρασυρθεί, το θάρρος προκύπτει απο την αυτογνωσία και την παραδοχή της ματαιότητας των γύρω της.

Ο καθένας επιλέγει το Τέλος του σε αυτήν την ταινία, όπως και στη Ζωή. Ο παρονομαστής κοινός, το περιβάλλον μας, ο αριθμητής αλλάζει, όσο μεγαλύτερος είναι, τόσο μεγαλύτερος είναι ο λόγος σήματος προς θόρυβο, ο λόγος πράξεων προς περιβάλλον. Όσο μεγαλύτερος ο λόγος, τόσο μεγαλύτερη η αιωνιότητα. Γιατί άλλο η “μικρή” αιωνιότητα στον οικογενειακό και φιλικό μας κύκλο και άλλο η “μεγάλη” αιωνιότητα στην ιστορία, που λέει και στο ομότιτλο βιβλίο του ο Μίλαν Κούντερα.

Πολλές φορές στην ταινία αναφέρεται πως στο γήπεδο του γκόλφ έχει 18 τρύπες, παρόλα αυτά όταν η Κλαίρ τρέχει μέσα στο χαλάζι με τον γιό της αγκαλιά, λίγα λεπτά πριν απο το τέλος, περνά δίπλα από μια σημαία με τον αριθμό 19. Κατά τον Τρίερ η 19η τρύπα είναι “limbo”, ένα κενό, μια λήθη, η κατάσταση στην μετά θάνατον ζωή, αυτών που πέθαναν με το προπατορικό αμάρτημα, είτε μή έχοντας αμαρτήσει (λήθη των βρεφών), είτε έχοντας αμαρτήσει αλλά έχοντας δώσει τη ζωή τους για τον Θεό, περιμένουν την ημέρα της Κρίσης (λήθη των Πατέρων).

Αυτό ειναι και το νόημα που περικλείεται στα τελευταία λόγια της Τζαστίν: “Κρατήστε μου το χέρι. Κλείστε τα μάτια σας.” Εμπιστοσύνη σε κάτι που βρίσκεται “μετά”; Εμπιστοσύνη σε κάτι που βρίσκεται “εκεί”; Όπως και νάχει, η άνευ όρων παράδοση και παραδοχή του “Σωτήρα” είναι προαπαιτούμενη της εμπιστοσύνης.

Αποκάλεσα στην αρχή, την ταινία “ποίημα του Ευρωπαϊκού κινηματογράφου. Τα ποιήματα όμως τα ερμηνεύει ο καθένας όπως θέλει, αυτή ειναι και η ομορφιά τους. Θα χαρώ πολύ να δώ την άποψη σας γραμμένη από κάτω, την ερμηνεία σας, όταν δείτε την ταινία. Ο παρονομαστής θα είναι ίδιος, πιστεύω, η 19η τρύπα απο τις 18, η λήθη της απέναντι πλευράς ή το κενό κατ’ άλλους και ταυτόχρονα μια υπέρβαση του καθενός απο τα ειωθότα.